İnsan beyni, hayati değeri, işlevleri ve halen tam olarak çözülemeyen muhteşem yapısı ile bilim dünyasını her gün şaşırtmaya devam etmektedir. Tüm organlarımızın kıymetini bilmemiz gerektiği gibi, insan beyni de taşıdığı önem nedeniyle iyi bakılmayı hak etmektedir. Nitekim vücudumuzdaki diğer tüm organların merkezi kontrolü, kalp ve solunum işlevleri, kas kontrolü ve hormonların salınımı gibi tüm hayati ve gerekli işlevler beynimiz tarafından organize edilmektedir. Ek olarak, sosyal ve entelektüel sürecin en önemli parçası da insan beynidir. Bu muntazam işleyişin sağlıklı ve etkin bir şekilde sürdürülebilmesi için, çocuk yaş grubundan yaşlılık dönemine kadar herkes için beyin sağlığı büyük önem taşımaktadır. Çok sayıda çevresel faktörlerin, davranışların, yiyeceklerin, hastalıkların ve ilaçların beyin sağlığı üzerinde etkileri mevcuttur. Bu nedenle, koruyucu önlemlerin ve lüzum halinde tedavi edici yaklaşımların uygulanması beyin sağlığının korunması açısından oldukça önemlidir.
UYKU, hayatımızın önemli bir bölümünü kapsayan bir dönemdir ve eski zamanlarda inanılanın tersine pasif bir süreç değil, vücut ve beyin ile ilgili çok sayıdaki işlevin düzenlendiği aktif bir süreçtir. Uyku esnasında, tüm organlar ve özellikle beyin önemli bir yenilenme sürecinden geçer. Uyanıklık esnasında birikerek zararlı olabilecek maddeler, beyne özgü bir lenfatik sistem tarafından, ancak sağlıklı bir uyku esnasında temizlenir. Gerek süresi, gerekse kalitesi açısından sağlıklı bir uykudan yoksun kalındığında, hem erken hem de geç dönemde ciddi sorunlar ile karşılaşılır. Erken dönemde dikkat ve hafıza problemleri gelişir, gündüz aşırı uykululuğa bağlı iş ve trafik kazaları yaşanır. Uzun vadede ise sinir sistemi düzensizlikleri ortaya çıkar ve kalp krizi, beyin felci gibi kardiyovasküler ve serebrovasküler hastalık riskinde belirgin artış görülür. Uyku yoksunluğu ve kalitesiz uyku nedeniyle, beyinde zararlı maddeler birikir ve Alzheimer demansı ya da Parkinson hastalığı gibi nörodejeneratif hastalıkların ortaya çıkması kolaylaşır. Bu bağlamda, uyku bozuklukları, sosyal yaşamı, okul başarısını, iş hayatını ve yaşam kalitesini önemli boyutlarda etkilemektedir. Diğer yandan, erken tanı ve uygun müdahalelerin yapılması ile bu etkilerin çoğu engellenebilmekte, geri dönüşümlü olabilmekte ya da süreç yavaşlatılabilmektedir. Çocuk yaş grubundan yaşlılık dönemine kadar herkes için, sağlıklı bir beyin için, sağlıklı bir uyku vazgeçilmezdir.
UYKU TIBBI Çalışma Grubu Moderatörü
Doç. Dr. Gülçin Benbir Şenel