Engelliliğe karşı beyin sağlığı: hemen şimdi ve herkese

Prof. Dr. M. Akif Topçuoğlu

Türk Nöroloji Derneği Başkanı 

 

22 Temmuz 2023 Dünya Nöroloji Federasyonu tarafından "Dünya Beyin günü" olarak belirlenmiştir. Bu gün beyin sağlığı ve beyin hastalıkları nedenli engelliliği hatırlatmak için bir fırsat! Beyin sağlığı hemen şimdi ve herkes için gerekiyor. Beyin sağlığı ve hastalıklarının ülkedeki akademik otoritesi konumundaki Türk Nöroloji Derneği her fırsatta beyin sağlığına erişimi iyileştirmek ve hakkaniyetteki boşlukları azaltmaya yönelik çalışıyor.

Hemen tüm beyin hastalıkları için önleme, erken tanı, tedavi veya rehabilitasyon bağlamında yapacak çok şey olduğu bilinmelidir. Beyin sağlığı her yerde herkes için geçerli bir insan hakkıdır. Dünya Nöroloji Federasyonunun bu yıl kullandığı motto bu gerçeği vurgulayan "Kimsenin geride kalmamasını sağlamak için Dünya Beyin Günü'nde bize katılın." şeklindedir.

Beyin sağılığı olmadan genel bir sağlık ve iyilik halinden söz etmek mümkün değildir elbette. 2023 yılında Dünya Beyin Günü'nün odak noktası Dünya Nöroloji Federasyonu tarafından "Beyin Sağlığı ve Engellilik" olarak koyulmuştur. Engelli bireylerde beyin sağlığına öncelik verilmesi gerektiğinin altını özellikle çizmek gerekiyor. Birçok nörolojik bozukluk, hareket, bilişsel işlev ve duygudurum üzerinden bireyin yaşam kalitesini derinden etkilemektedir. Mevcut oranları devam ederse 2040 yılına kadar nörolojik bozuklukların yükünün yalnızca %23'ünün önleneceği tahmin edilmektedir. Elbette bu yetersizdir ve mutlaka daha fazlasının yapılması gerekliliğini hatırlatmaktadır. Engelliliğe ayarlanmış yaşam yıllarının kaybında bir numaralı nedeni inme, migren, demans, Parkinson hastalığı, multipl skleroz ve epilepsi gibi nörolojik bozukluklardır. Engelliler, engelli olmayan insanlara kıyasla 20 yıla kadar daha erken ölebiliyorlar. Engelli kişilerin, depresyon, diyabet, obezite veya inme gibi beyin sağlığını daha da olumsuz etkileyebilecek ek durumlar geliştirme olasılığı da iki kat daha fazladır. Yaklaşım bu nedenle çok yönlü ve katmanlı olmalıdır. 

Nörolojik nedenli engellilikle mücadele etmek için çeşitli yöntemler mevcuttur. 2022'de Dünya Nöroloji Federasyonu, "Herkes için Beyin Sağlığı" temasıyla hareket etmişti. Bu yıl ise tema “engelliliğe karşı”. Ama ilkeler değişmemiştir.

Beyin sağlığına giden yol " Tüm beyin hastalıklarından tamamen veya kısmen "korunmak" mümkündür." ilkesi ile başlar. Her türlü beyin nedenli engellilik önlenebilir, tedavi edilebilir ve rehabilite edilebilir.

Elbette bu "Farkındalık" sağlama ile başlayacaktır. Küresel veya ülke boyutunda beyin bozukluklarıyla ilişkili engelliliğin azaltılması ancak ve ancak beyin sağlığı bilincinin geliştirilmesi ile mümkündür. Dünya Sağlık Örgütüne göre engellilik aslında bir kişinin sağlık durumu ile damgalanma, kamusal alan ve hizmetlere erişilememesi ve sosyal destek eksikliği gibi çevresel faktörler ile neden olan hastalık arasındaki ilişkiden kaynaklanıyor. O zaman işe toplumun farkındalığının yükseltilmesi ile başlamalıdır. Halkın eğitimi, bireyleri bakım arama, beyin sağlığını optimize etme ve nörolojik bozukluklarla ilişkili engelleri azaltma konusunda güçlendirecektir. Damgalanma, ayrımcılık ve sosyal dışlanma, beyin kaynaklı engelli insanların ve ailelerinin gereksiz yere katlandığı ve epeyce de yaygın zorluklardır. Toplumun bunu önlemesi şarttır. Ek olarak sağlık profesyonellerinin bakış açısının beyin hastalıkları nedenli engelliğinin etkisini azaltacak şekilde dönüşmesi gerekir. Bu amacı güden uygulamalar hastaya yaklaşımında ana unsurlardan biri olmalıdır. Sağlık hizmetlerini düzenleyen devlet otoritesinin de ana sorumluluğu bu noktadadır. Beyin engellerinin önlenmesi ve bakımı aslında tüm toplumunun sorumluluğudur. Çözümler için sağlık görevlilerini, politika yapıcıları ve halkın ortak gayreti gerekir.

Çözüme giden yol "Erişim" ile devam edecektir. Bakım, tedavi, rehabilitasyon ve yardımcı teknolojiye eksiksiz erişim beyin sağlığı için esastır. Beyin sağlığını optimize etmek için tanıya, ilaçlara, girişimsel prosedürlere ve operasyonlara, yardımcı teknolojilere, biyolojik ürünlere ve hücre ve gen terapisine yeterince erişim gereklidir. Ülkemizde dünyanın pek çok yerinde olduğu gibi beyin engellilerine yönelik bakım genellikle ücretsiz olarak aile üyelerince tarafından sağlanır. Bu yeterli değildir. Profesyonel ve bilimsel bakış açısının bu kişilerin her daim yanında olması gerekir.

Ve "Eğitim" kritiktir. Eğitim ile engelli yaşayanlar için eşitliği sağlayabilirler. Sadece hasta ve toplumun değil sağlık profesyonellerinin bu açıdan eğitimi, beyin sakatlıklarının olumsuz etkisini azaltacaktır.

Ve bu süreçlerde yılmadan ve gelişerek "savunuculuk" olmazsa olmazdır. Çünkü Beyin sağlığı her yerde ve herkes için geçerli bir insan hakkıdır. Yerel sağlık kapsam ve erişimi, sağlık eşitliğinin önemli bir yönüdür ve mutlaka sağlanmalıdır. Eşitlikteki yerel boşluklar minimize edilmelidir.

Unutulmamalı ki, nörolojik hastalıklardan kaynaklanan engelli insanların hak ettiği mümkün olan en yüksek sağlık standardına ulaşmalarının önündeki engelleri kaldırmak gayemizdir. Nörolojik nedenli yeti yitiminin yarattığı engellilik kişinin topluma tam olarak katılmasını kısıtlayabilen uzun vadeli fiziksel, zihinsel, bilişsel veya duyusal bozuklukları içeriyor. Bu bireylerin pek çoğu damgalanma, ayrımcılık, profesyonel sağlık hizmetine eksikliği ve hayatlarını değiştirebilecek rehabilitasyonel yaklaşıma ulaşamama ile karşı karşıyadır. Engelliler için eşitliği savunmalı ve ayrımcılığı sıfırlamalıyız. Ancak sadece engelliler için değil cümlemizin beyin sağlığına öncelik vermenin önemini anlaması, beynin anlamlı ve amaçlı bir yaşam sürmede oynadığı önemli rolün farkında olması esastır. Dernek bu umutla çalışmalarını sürdürmeye devam edecektir. Sonuna kadar.

 

Prof. Dr. Mehmet Akif Topçuoğlu

Türk Nöroloji Derneği Başkanı